گاهشمار گیلان نشان دهنده دانش مردمان گیل و دیلم در ستاره شناسی و کشاورزی است - پسرک کامپیوتری

در گذر زمان اقوام گوناگون هر کدام بنابر شرایط بومی خود به شناخت و سنجش زمان به شیوه خود دست یافتند و گاهشماری ویژه ای پدید آوردند و آن را بکار گرفتند.

از زمان کشف فاصله های زمان شبیه به هم طبیعت، از این شکوفه تا شکوفه دیگر، از این زایش تا زایش دیگر و سپس این نکته که این فاصله می تواند به مثابه واحدی از گذشت عمر باشد، یعنی دانستن این نکته که گاو، پنج شکوفه عمر دارد، یا از تولد بچه پنج برف گذشته، هزاران سال گذشته است. به نظر عده ای از دانشمندان، این زمان، زمان ساکن شدن انسان های کوچنده و پیدایش تمدن های نوین بوده است.

گاهشماری گیلانی با 12 ماه 30 روزه و 5 روز پنجک در آخر ماه هشتم (اول ماه)، ادامه گاهشماری باستانی ایران معروف به گاهشماری یزدگردی قدیم است و تا میانه دوره ساسانیان مانند گاهشماری یزدگردی سالی با آغازی در گردش بود و بنابر دلایلی نامعلوم در هرمز روز یا روز دوشنبه سال 5454 باستانی ایرانی هم زمان با روز هفتم ماه اوت 427 میلادی و هم زمان با روز هفتم ماه آب سال 738 اسکندری، 195 سال پیش از مبدأ سال خورشیدی و 62 سال پیش از مبدأ گاه شماری مازندرانی، با 140 روز فاصله از اعتدال بهاری، با اجرای یک روز کبیسه در طی هر چهار سال، در میانه سال باقی ماند.

آغاز نوروز گاهشمار گیلانی برابر با روز 17 مرداد شمسی هجری در میانه تابستان است و این امر ناشی از ناهماهنگی میان طول واقعی (اعتدالی) با گاهشماری بدون کبیسه است.

نوروز در تابستان بنا به شواهد تاریخی در منطقه ها دیگر ایران هم رایج بوده است. ابوریحان بیرونی در کتاب التفهیم آورد: در قدیم که سال مردم مغان خوارزم از تابستان آغاز می شد و آن روز شانزدهم است از ماه های چهارم ایشان.

او در آثار الباقیه نیز آورد: در روزگار پیش از فصل پاییز می افتاده که محتاج گرم شدن به آتش بوده اند. اما در زمان ما میان تابستان می افتد.

به همین دلیل او بر این عقیده است که انقلاب تابستانی موقع اصلی این جشن است. مرداد ماه در گاهشماری ایرانی از اهمیت فراوانی برخوردار است. این ماه هنگام رسیدن خورشید به برج شیر یا اسد است که دوران های گذشته، رویدادی بسیار گرامی دانسته میشد.

امروز نیز با بسیاری از رویداد های تقویمی و آغاز سال نو هم زمانی دارد، از جمله با آغاز سال نو گاهشمارهای منطقه ها مختلف البرز، با آغاز سال نو گاهشمار ساحل نشین های خلیج فارس که به تقویم صیادی معروف است و در ششمین روز مردادماه شمسی برگزار می گردد، با جشن آغاز سال نو ارمنی های ایرانی که در روز بیستم مردادماه شمسی برابر با یازدهم ماه اوت میلادی برگزار می گردد و نیز با آیین یالد یراق از تقویم ترکمنی که به موجب آن روز بیست و یکم مردادماه را روز طلوع ستاره شب آهنگ می دانند.

در گاهشمار گیلانی ماه منطبق بر آغاز فصل بهار هشتمین ماه است که به نام اول ماه نامگذاری شده است. این ماه از 15 اسفند آغاز و تا 15 فروردین ماه ادامه دارد. اول به معنای نخست و آغاز است. در گاهشماری گیلانی اول ماه اولین ماه بهار است و نشانه گذاری برای آغاز آغاز سال اعتدالی و فصل بهار است و به همین دلیل به آن عیدما هم می گویند. در سرانجام این یک پنجک گیلانی واقع شده است و ماه پس از آن که سیاما نام دارد از روز 21 فروردین ماه آغاز و تا 19 اردیبهشت ادامه می یابد.

سیاما دومین ماه فصل بهار گیلان و به معنای ماه سیاه است. کوهستان و منطقه ها مرتفع در این ماه رنگ سیاه دارد و هنوز سبز نشده است، کشاورزان در جلگه ایام سیاه بهار یا گدابهار را می گذرانند. در این ایام ته مانده آذوقه سالانه در ایام نوروز مصرف شده و به اتمام رسیده و آنان در اوج کار کشت و زرع، گرفتار فقر و تنگ دستی می شدند. آسمان را هم اغلب ابرهای سیاه و باران زا در برمی گرفت.