شهرداری برای ساخت بنای مرکز حافظ شناسی آستین بالا می زند - پسرک کامپیوتری

به گزارش از ، دیر زمانی است که فرهنگوران فارس، به ویژه حافظ دوستان از نبود پژوهشگاهی با نام حافظ و درخور شأن این شاعرپرآوازه، در شیراز گلایه دارند و این انتقاد، به طور رسمی و با صدای بلند مدیر مرکز حافظ شناسی در آیین گشایش بیست و یکمین یادروز حافظ (19مهرماه 1397) باری دیگر اعلام شد.

پس از مدتی و در پی مطرح شدن این انتقادها، زمزمه ساخت بنای مرکز حافظ شناسی در جوار آرامگاه حافظیه و موضوع طراحی خاص این بنا از افراد مختلف شنیده شد.

مدیر مرکز حافظ شناس در خصوص آخرین اخبار احداث این پژوهشگاه، گفت: بیش از 2 دهه از فعالیت مرکز حافظ شناسی می گذرد، مرکزی که خوشبختانه در حوزه های آموزشی و پژوهشی دستاورد های بسیار خوبی داشته است.

کاووس حسنلی با بیان اینکه تنوع و گستردگی فعالیت ها در این مرکز به گونه ای بود که نیاز به مکانی مناسب را ایجاب می کرد، گفت: مردم ما وام دار سعدی و حافظند و ما شیرازی ها که افتخار داریم همشهری این 2 شاعر و ادیب پرآوازه و البته بیش از دیگران بدهکار این بزرگان هستیم. امروز همه ما به وجود این بزرگان افتخار می کنیم. اما این افتخارکردن کافی نیست؛ باید برای شناخت بیشتر این بزرگان و معرفی شایسته آن ها به دیگران اقداماتی شایسته و درخور آن ها داشته باشیم. ایجاد مراکز علمی و تحقیقاتی در طراز بین المللی از ضرورت های مسلم فرهنگی و از وظایف اولیه ما در پیوند با این بزرگان است.

او با بیان اینکه از سال ها قبل ایده بنای پژوهشگاه حافظ شناسی مطرح شده بود، بر استقلال کامل مرکز حافظ شناسی و غیردولتی و غیر خصوصی بودن این مرکز اشاره و اضافه کرد: از اوایل آبان ماه سال 1397، با پی گیری مرکز و همکاری برخی از مدیران استان و شهر شیراز، قطعه زمینی در کنار بنای چهل مقام، در محدوده طرح توسعه محور عرفان در حافظیه، به این مرکز اختصاص داده شد.

این استاد دانشگاه با اشاره به حمایت های استانداران قبل و خصوصا دکتر رحیمی استاندار کنونی و معاونان و مدیران استانداری فارس، همکاری میراث فرهنگی فارس و شهرداری و شورای شهر شیراز و سایر دستگاه های اجرایی و خدمات رسان شیراز را مناسب ارزیابی و اظهار داشت: همزمان با پیگیری امور مجوزها، به دنبال طراحی بنا هم بودیم.

او با اشاره به همکاری اساتید دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، محدودیت های موجود برای طراحی بنا را یادآوری و اضافه کرد: اگر اهل معرفت باشیم و این بزرگان را به درستی بشناسیم متوجه خواهیم بود که در شیراز مراکزی، چون سعدی شناسی و حافظ شناسی باید از باشکوه ترین و کارآمدترین و زیباترین بنا های شهر باشند.

حسنلی با تاکید بر ضرورت دسترسی بنای مرکز حافظ شناسی به محوطه حافظیه، گفت: اگر به ماهیت فعالیت های مرکز حافظ شناسی توجه کنیم، برای بنای این مرکز باید همه محوطه حافظیه در اختیار مرکز باشد. چرا؟ چون غیر از دفتر مدیریت مجموعه حافظیه و نیرو های حفاظتی، ضروری ترین نهادی که باید در مجموعه حافظیه باشد، مرکز حافظ شناسی است. وظیفه ذاتی این مرکز، معرفی حافظ و شعر او در سطوح مختلف به شمار می رود و این یک مطالبه عمومی و درخواست جدی همه فرهنگ وران و حافظ دوستان است. درنتیجه وجود مرکز حافظ شناسی که در آنجا همه اسناد، مدارک، کتاب ها، مقاله ها، نرم افزار ها و همه داشته های مربوط به حافظ گردآوری و طبقه بندی شده باشد در حافظیه بر هر مکان دیگری که در آنجا هست، مقدم است.

او در عین حال گفت: به دلیل مشکلاتی که هست، فعلاً قطعه زمینی با یک محدودیت مساحتی به این مرکز واگذار شده و مرکز حافظ شناسی ناگزیر در این شرایط باید در همین زمین محدود، ساخته شود. و، چون این زمین همجوار بنای چهل مقام هم هست ارتفاعش نمی تواند بلندتر از بنای چهل مقام باشد. ناچار ما باید دست کم در این کار، برای سه طبقه زیرزمین و یک طبقه روی زمین برنامه ریزی کنیم و این بنا هم با همین محدودیت طراحی شده است.

او در پاسخ به این پرسش که طرح برگزیده تا چه اندازه با مبانی اندیشه و درون مایه شعری حافظ پیوند دارد؟، گفت: ما در مرحله سفارش طرح، برای طراحان محترم یک کتابچه (به نام نقش ماندگار) تدوین و در این کتابچه، دیدگاه خودمان را درباره حافظ، شعر حافظ، بنای موجود حافظیه و تاریخچه بنا از گذشته تا امروز بیان و مرکز حافظ شناسی را معرفی کردیم. البته نیاز های مرکز را به لحاظ موقعیت فیزیکی و محدودیت ها و شرایط هم در پیوستی بیان شد.

حسنلی در عین حال گفت: این موضوع روشن است هر بنایی که برای مرکز حافظ شناسی طراحی می شود و در محوطه آرامگاه حافظ قرار می گیرد، باید شرایطی را پذیرفته و ویژگی هایی را داشته باشد؛ اول ضوابط میراث فرهنگی را رعایت کند و مسلما هر بنایی که در کنار حافظیه ساخته می شود، باید به گونه ای طراحی شود که آرامگاه حافظ را تحت تأثیر قرار ندهد. همچنین باید با معماری موجود بنای حافظیه سازگاری لازم را هم از نظر شکل و سازه و هم از نظر مصالح داشته باشد. دیگر آنکه چنین بنایی، بی گمان باید با شعر حافظ هم، همخوانی و همسانی داشته باشد. این ها از مسلمات اولیه برای طراحی چنین بنایی است و خوشبختانه هر سه طراح هنرمند و بزرگوار همه این ویژگی ها را در طراحی شان در نظر داشته اند و به آن عمل کرده اند.

او در خصوص برآورد اعتبار لازم و محل تامین این اعتبار نیز با تکرار این نکته که مرکز حافظ شناسی دولتی نیست و بودجه اختصاصی ندارد، گفت: ساخت چنین بنایی به نوع سازه و مصالح و شیوه اجرا بستگی دارد؛ و هزینه های آن هم باید از راه های گوناگون تأمین شود. برای مثال خوشبختانه شهرداری شیراز و جناب آقای مهندس اسکندرپور، شهردار محترم در جلسه ای، ساخت اسکلت بنا را تقبل کردند. افراد نیکوکار و خیّر فرهنگی هم می توانند با حمایت مالی و مشارکت در ساخت و تجهیز این بنا، نام خودشان را به جاودانگی حافظ گره بزنند و ماندگار شوند. ما در خود این بنا طرح هایی را پیش بینی کرده ایم که اگر کسانی پیروز به حمایت مالی باشند، نام آن ها را به شکلی ویژه در بنا های یادمان ثبت خواهیم کرد تا همواره در منظر دید بازدیدکنندگان باشد و دیگران را هم به چنین اقدامات نیکویی تشویق کند.

حسنلی با اشاره به اینکه نگارش تاریخ شفاهی ساختمان مرکز حافظ شناسی هم در دستور کار قرار گرفته است تا آیندگان از فرایند کار احداث این بنا مطلع باشند، گفت: در کتاب بنای مرکز حافظ شناسی به صورت روزنگار خاطرات و امور مربوط به مراحل مختلف این بنا (از درخواست ها، موافقت ها، همکاری ها، مجوزها، صورت جلسه ها و...) همه و همه ثبت می شود تا همچون بخشی از تاریخ فرهنگی و شفاهی یک دوره از شهر شیراز به چاپ برسد و به یادگار بماند. خوشبختانه نزدیک به صد صفحه از این کتاب هم اکنون آماده شده است و هر روز به آن اضافه می شود.

استاد معماری دانشگاه شیراز و مسؤول امور طراحی بنای مرکز حافظ شناسی نیز در جمع خبرنگاران گفت: با توجه به اینکه موضوع طراحی این بنا قبل از آشنایی بنده با مرکز حافظ شناسی شکل گرفته بود، افراد متعددی بنابر علاقه و ارادت شخصی شان به حضرت حافظ و مرکز حافظ شناسی طرح هایی را ارائه کرده بودند، اما با توجه به اینکه این بنا دو وجه عملکردی و معنایی را در یک نسبت مطلوبی را باید پاسخگو باشد، تصمیم بر آن شد تا بر مبنای خرد جمعی تصمیم مناسبی در این زمینه گرفته شود.

دکتر جاوید قنبری ادامه داد: در این راستا پیشنهاد بنده بر این بود تا کمیته سیاست گذاری متشکل از نماینده های نهاد های متنوع، ازجمله مرکز حافظ شناسی، استانداری فارس، شهرداری شیراز (به ویژه شهرداری منطقه 3)، سازمان میراث فرهنگی، سازمان نوسازی و بهسازی شهری و دانشگاه شیراز شکل بگیرد و در آن کمیته، سیاست گذاری مناسبی صورت پذیرد؛ بنابراین پیشنهاد، چندین جلسه با حضور نمایندگان نهاد های نام برده شکل گرفت و در نهایت پس از گفتگو های فراوان در جلسات متعدد، گزینه دعوت از شش معمار مؤلف معاصر برای ارائه اتود های مفهومی اولیه در اولویت و مورد وفاق اعضا قرار گرفت؛ پیرو این تصمیم، کمیته راهبری تخصصی با تعداد اعضای کمتری نیز برای پیشبرد اهداف برنامه تعیین گشت.

او در بیان معایب و محاسن مسابقات طراحی معماری برای چنین پروژه های شاخصی، گفت: برای برگزاری مسابقات معماری روش های متنوعی وجود دارد و قوانین و ضوابط آن ها را نیز وزارت راه و شهرسازی تدوین کرده است. هرکدام از این روش ها قطعا مزایا و معایبی دارد و می تواند از زوایای متنوعی قابل نقد باشد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه شورای سیاست گذاری این پروژه، دو روش مسابقه آزاد و محدود (یا دعوتی) را مورد بحث قرار داد، گفت: در روش مسابقه آزاد امکان شرکت در مسابقه برای همه اعضای جامعه معماران اعم از دانشجو و غیر دانشجو، معماران جوان و معماران پیشکسوت و... وجود دارد؛ از مهم ترین مزایای این روش (درخصوص طراحی بنای مرکز حافظ شناسی) این بود که یک موج فرهنگی در جامعه معماران و خیال پردازی در طیفی گسترده در بین معماران برای طراحی بنای مرکز حافظ شناسی را به وجود می آورد و باعث می شد که طیف وسیعی از اقشار جامعه مدت زمانی را به حافظ و مرکز حافظ شناسی بیندیشند. اما این نکته را نیز باید دقت داشت که در این روش ممکن است علی رغم دریافت تعداد بسیار زیادی طرح (که داوری آن فرایندی زمان بر و پیچیده است) معماران باتجربه و معماران مؤلف رغبتی برای ورود به موضوع نشان ندهند که این مسأله باعث می شد از عمق برخورد با موضوع کاسته شود. به همین دلیل گزینه دوم که مسابقه محدود یا دعوتی بود برای این طرح مناسب تر به نظر می رسید. در این مورد نیز نگاه های متنوعی در برخورد با موضوع و انتخاب طراحان در شورای سیاست گذاری مطرح گشت و به تشخیص و مصلحت اندیشی شورای سیاست گذاری پروژه، این برنامه به صورت رسمی به عنوان یک مسابقه در وزارت راه و شهرسازی ثبت نگشت؛ زیرا ماهیت کار در واقع نوعی سفارش طرح به طراحان تعیین بود.

او با اشاره به فرایند داوری این مسابقه طراحی، تاکید کرد که توسط اعضای شورای سیاستگذاری ابتدا 6 معمار مولف انتخاب شدند گفت: در نهایت سه نفر یعنی آقایان مهندس فرهاد احمدی، دکتر داراب دیبا و مهندس سیف الله کاظم پور به مکاتبات اینجانب در بازه زمانی تعیین شده پاسخ مثبت دادند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: درباره کمیته داوران یا کمیته ارزیابی نیز سعی کردیم، تیمی مرکب از دیدگاه های پخته و در عین حال متنوع در بعد نظری (Theory) و عملی (Practice) و همچنین با حضور حافظ شناسان شهیر معاصر شکل گیرد. بدین منظور، پس از بررسی اسامی پیشنهادی و بررسی هایی که شکل گرفت، کمیته ارزیابی و بررسی طرح ها را آقایان دکتر محمد سعید ایزدی، مهندس سید محمد بهشتی، دکتر کاووس حسن لی، دکتر سعید حمیدیان، استاد بهاءالدین خرمشاهی، دکتر محمدمنصور فلامکی و مهندس ایرج کلانتری تشکیل دادند که ترکیبی از استادان معماری و استادان حافظ شناسی ست.

قنبری در خصوص شیوه برگزاری مسابقه طراحی بنای مرکز حافظ شناسی، اظهار داشت: پس از اعلام آمادگی معماران، بسته های مربوط به طراحی بنا شامل اطلاعات فنی و کیفی ارائه و در نهایت بعد از رایزنی های اجرا شده، روز 24 دی ماه برای ارائه اتود طراحی به کمیته ارزیاب تعیین شد.

او گفت: تردیدی نیست که اگر بنا مربوط به حافظ نبود، چنین سطحی از برخورد با مسئله نمی توانست شکل بگیرد! این فرایند گرچه مربوط به طراحی یک بنای نسبتا کوچک (با زیربنای کمتر از 2000مترمربع و با ارتفاع بیشینه 6متر از سطح زمین و در یک زمینی به مساحت تقریبی 650 متر مربع) بود، اما از منظر بنده و بسیاری متخصصان امر در بالاترین سطح کیفی ممکن و با حضور و گفت وگوی بزرگانی شکل گرفت که در کنار هم قرار گرفتنشان خود یک اتفاق بزرگ و مبارک در تاریخ معماری معاصر ایران بود. تنها نگاهی کوتاه به نام داوران نام دار و طراحان شاخص نشان می دهد که سطح کیفی کار در چه طرازی بوده است.

این استاد دانشگاه هنر و معماری شیراز، با بیان اینکه نباید فرآیند طی شده را مسابقه نامید، زیرا شان مواجهه با این موضوع دارای ظرافت های خاصی است، گفت: از سه معمار بزرگ کشورم آقایان دکتر داراب دیبا، مهندس فرهاد احمدی و مهندس سیف الله کاظم پور که در این پروژه در نهایت سخاوت همکاری کردند، قدردانی می کنم.