شیوه های نوظهور سرقت هنری در حوزه تجسمی، جرمی که معمول شده است - پسرک کامپیوتری

در متن این یادداشت آمده است:

در حوزه هنرهای تجسمی، وقتی صحبت از مالکیت مادی و معنوی و یا به عبارت درست تر، مالکیت مادی و فکری در میان باشد و حقوق مربوط به این دست مالکیت (چه معتقد به نظریه حقوق ناشی از کار پدیدآورنده باشیم و چه پیرو نظریه حقوق ناشی از شخصیت پدیدآورنده، چه آن را حقی قدسی و ماهوی بدانیم چه حقی قانونی و قراردادی و...) بلافاصله ذهن به سمت سرقت هنری، کپی و جعل آثار هنری و اثرات هنری، حقوقی و اجتماعی و... آن جلب می گردد.

سرقت و کپی آثار هنری و فراوری و ارایه اثر جعلی (Fake) با گستردگی و روال معمول فعلی، تقریباً پدیده ای نوظهور است که به مقاصد و دلایل مختلفی انجام می گردد. مهمترین انگیزه برای سرقت و فراوری آثار جعلی، کسب منافع اقتصادی و یا وجاهت در جامعه هنری است. اما اهداف دیگری هم ممکن است مد نظر این گروه از متخلفین باشد. از جمله در مواقعی، این کار با نیت تخریب سایرین صورت می گیرد و یا قسمتی از طراحی عملیات مجرمانه دیگری است.

سرقت و کپی با معانی و اشکال متنوعی انجام می گردد که گاهی حتی انطباق قوانین برای اثبات جرم بودن آن غیرممکن و یا شائبه برانگیز خواهد بود. سوءاستفاده از شهرت و یا ارزش مادی آثار منسوب به یک هنرمند، مهمترین انگیزه در این دست اقدامات مجرمانه محسوب می گردد.

برای فروش اثر جعلی و کسب سود مادی، اگر خریدار ناآگاه یا مغرضی اقدام به خرید نکند، دست اندرکارن جعل و سرقت معمولاً کوشش می نمایند با گردش اثر در مجامع و اماکن هنری و انجام معاملات صوری؛ پشتوانه، هویت و شناسنامه ای جعلی برای اثر تقلبی دست و پا نمایند.

از آنجا که مصادیق این نوع سرقت ها و جعل ها، گاهی از روی سهو و گاهی حتی با تجاهل، به عنوان عملی غیراخلاقی و مجرمانه تلقی نمی گردد و یا قبح آن شکسته می گردد، آنالیز و تکرار چگونگی و انواع اعمال مشمول جعل و سرقت هنری خالی از فایده نیست:

- ساده ترین نوع سرقت هنری همان سرقت فیزیکی یک اثر از موزه، آتلیه هنرمند، نمایشگاه و... است که شامل حدود و قوانین سرقت عمومی خواهد بود. بدیهی است این شیوه سرقت نه موضوعی پیچیده است و نه چندان دغدغه ذهنی جامعه هنری و عمدتاً مربوط به حوزه امنیت پلیسی ماجرا و به سادگی قابل اثبات است.

- رایج ترین نوع سرقت هنری اما ساخت فریبکارانه یک اثر مشابه از روی یک اثر هنری به قصد منفعت غیرقانونی و جعل امضای هنرمند است. این اثر به عنوان اثر اصل به نمایش گذاشته و یا فروخته می گردد. ممکن است این اثر به دلایل منفعت طلبانه ای و به شکل پنهانی جایگزین اثر اصلی گردد که مشمول موضوعات حقوقی خاصی است. اما آثاری که برای تمرین از روی شیوه های هنرمند اصلی و به قصد آموزش، آموختن و پژوهش اجرا شده و در خصوص ماهیت کپی اثر، پنهان کاری و جعلی صورت نمی گیرد، شامل این بند نخواهند بود.

- گاهی این تقلب با تقلید از سبک و شیوه هنرمند اصلی به فراوری اثری مجزا منجر می گردد که اصلاً وجود خارجی نداشته و با امضای هنرمند به عنوان اثری اصیل از هنرمند اولیه عرضه می گردد.

- هنر به ویژه هنر معاصر، علاوه بر شیوه ها و مهارت های اجرایی، به شدت متکی بر ایده و تفکر هنرمند است. گاهی سرقت هنری، همان سرقت بخش و یا تمامی ایده هنرمند و یا یک اثر هنری و یا استفاده غیرمجاز از روند تجربی و پژوهشی هنرمند و اثر هنری است که بدون پشتوانه های فکری و ایده های افزوده، در یک اثر جدید و مجعول تقلید می گردد. این ایده دامنه وسیعی از تکنیک های خاص، محتوا، شکل و فرم ظاهری و... را در بر می گیرد. اگر اثری با الهام از یک اثر هنری کاملاً شناخته شده و بدون قصد فریب مخاطب عرضه گردد و یا صراحتاً منبع الهام اولیه برای مخاطب معرفی گردد، مشروط بر اصالت یک ایده افزوده، می تواند از عنوان مجرمانه سرقت مبرا باشد. شباهت در عناصر و الگوهای عمومی و غیرشخصی، که ممکن است مورد استفاده همه هنرمندان باشد، از موضوع سرقت ایده جداست. اگرچه گاهی تشخیص این مصداق ها سخت بوده و محل سوءاستفاده و یا اختلاف نظر متخصصین می گردد.

- عنوان سرقت هنری گاهی به مواردی اطلاق می گردد که جاعل، برای بهره مندی از مزایای اقتصادی و یا برای برخورداری از اعتبار اجتماعی و هنری و... اقدام به ثبت و جعل اثر هنرمند دیگری به نام و امضای خود می نماید. سوءاستفاده از تشابهات اسمی هم اگر به قصد فریب باشد، فطعاً نوعی از سرقت هنری و جعل عنوان محسوب می گردد.

- از انواع دیگر مصادیق جعل و سرقت آثار هنری می توان به جعل توسط خود هنرمند اشاره نمود. جعل تاریخ خلق اثر هنری، پنهان کردن واقعیات تاثیرگذار در ارزش هنری و مادی اثر، انتساب جعلی و دروغین اثر به وقایع و رویدادهایی که ممکن است مخاطب را دچار اشتباهات تاثیرگذار کند، پنهان کردن تعداد نسخه های اصلی برای آثار قابل تکثیر و... زیر این تعریف قرار می گیرند.

- در خصوص بعضی آثار متقدمین هم از طرف کلکسیونرها، دلال ها، وارثین اثر و... ممکن است استفاده از عناوین جعلی، تغییر نام واقعی هنرمند، دستکاری در جزییات و عناصر اثر، جعل پیشینه و تاریخ خلق اثر و... قابل تصور باشد که در همین مقوله جعل و سرقت جای می گیرد.