محوطه تاریخی چغازنبیل - پسرک کامپیوتری

معنای دوراونتاش، قلعه اونتاش است. البته در بعضی متون میخی از این شهر با عنوان ال اونتاش به معنی شهر اونتاش نام برده شده است.در مرکز شهر، معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده که امروزه دو طبقه از آن پابرجاست.این معبد، ذیقورات نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامی؛ اینشوشیناک و نپیریشا اهدا شده است.معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی است که تا کنون شناخته شده است.

دورتا دور ذیقورات را دیواری احاطه می نموده که در مجاورت آن در جبهه شمال غربی معابدی برای خدایان کریریشا، ایشنی کرب و هومبان بنا شده است.بعلاوه معابد دیگری در جبهه شمال شرقی قرار داشته اند و مجموعه این معابد به وسیله حصار دیگری احاطه می شده است.در خارج از این حصار بقایای اندکی از خانه های شهر در سطح زمین دیده می شوند. دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته که کل شهر را محصور می نموده است .اول این حصار خارجی حدود چهار کیلومتر است. در زاویه شرقی شهر و در نزدیکی حصار خارجی، کاخ های شاهی قرار داشته اند.در زیر یکی از این کاخ ها پنج مقبره زیرزمینی کشف شده است که احتمالا به خانواده شاهی تعلق داشته اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی مخزنی برای آب موجود است.

ذیقورات با تشدید روی حروف ق و ر کلمه ایی اکدی است. در ایران این کلمه عموماً زیگورات نوشته می گردد. واژه زیگورات از فعل زیگورو به معنای بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است.واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جز چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد است.گویا قبل از حفاری معبد، ویرانه های تپه مانند آن یک زنبیل واژگونه را تداعی می نموده است و به همین علت شهر کهن دور اونتاش را به این نام خوانده اند.

در این مطلب می خوانید :

بناهای مهم چغازنبیل

حصار اول

این حصار در بر گیرنده زیگورات و معابد و بنای نیایشگاه است که در آن 6 دروازه وجود دارد و به وسیله همین دروازه ها زائران به محوطه معبد وارد می شدند. مصالح به کار رفته در حصار اول خشت و گل کوبیده است. به این حصار تمنوس می گفته اند.

حصار دوم

حصاری است که حصار اول و بخشی از بناهای تاریخی چغازنبیل را در بر گرفته است.

حصار سوم

حصار سوم چغازنبیل نشانگر محدوده شهر بوده است و حصارهای اول و دوم و مجموعه بناهای چغازنبیل را در بر می گیرد. مصالح به کار گرفته شده در ساخت این حصار، عموما خشتی هستند.در روی این دیوار ناودان هایی به فاصله های تقریبی 47 تا 50 متر قرار گرفته اند. این ناودان ها به گونه ای ساخته شده اند که آب را به بیرون حصار و به فاصله دوری راهنمایی نمایند تا مانع نفوذ آب به زیر دیوار و اطراف ناودان شوند.

بناهای حصار اول

معبد ذیقورات یا زیگورات

در مرکز شهر چغازنبیل معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده است. این معبد ذیقورات نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامیان یعنی اینشوشیناک و نپیریشا اهدا شده.

معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن ایلامی است که تا کنون شناخته شده است. معبد زیگورات شامل چهار جبهه است.

معبد الهه اینشوشیناک

این معبد که به الهه اینشوشیناک هدیه شده دارای 5 اتاق است که همگی آنها در یک ردیف قرار دارند.

در مدخل ورودی معبد، یک سردر هلالی از خشت و ملات گچ وجود دارد. در زیر تاق ورودی دروازه معبد که به دروازه مجلل معروف است، آجرنوشته هایی دیده می گردد که در هر دو سمت دروازه قرار دارند. در دروازه مجلل از جنس چوب و مزین به نقش هایی با شیشه بوده است.

معبد اینشوشیناک دارای سالمترین و برترین کلون ها و لولاهای در و بعلاوه پاشنه های سنگی است.

معبد دیگری در نزدیکی این معبد قرار گرفته است که آن هم اینشوشیناک (آ) نام داشته است اما طبق یافته های باستان شناسان این معبد نسبت به معبد اینشوشیناک (ب) از اهمیت کمتری برخوردار بوده است.

مجموعه معابد شمال غربی

این سه معبد موقعیت ممتازی در شهر باستانی دور اونتاش داشته اند. این مجموعه در مجاورت حصار درونی در جبهه شمال غربی ذیقورات قرار دارند و از دو نیایشگاه برای ایشن ی کاراپ و کی ر یریشا که مستقیماً به روی صحن شمال غربی باز می شوند و نیاشگاه سوم که برای خدای گال ساخته شده تشکیل می شوند.

معبد چهارگوش غربی

هر یک از اضلاع این معبد 17 متر است و هریک از چهار زاویه آن به سمت یکی از جهات اربعه قرار گرفته است. ورودی این معبد در شمال شرقی آن تعبیه شده است، سقف تمام اتاق ها در این معبد با خشت خام به صورت طاق هلالی از نوع آهنگ پوشانده شده است.

معبد چهارگوش جنوب شرقی

هر یک از اضلاع این معبد که زوایای آن به طرف جهات اربعه است 18 متر است. حیاطی در زاویه غربی بنا قرار گرفته است، که اتاق های معبد به این حیاط وابسته اند. ورودی آن در روی وجه جنوب شرقی قرار گرفته و بر دالان کوچکی باز می گردد.

نیایشگاه های سه گانه

روبروی جبهه جنوب غربی سه نیایشگاه شناسایی شده اند و اشیایی از آنها به دست آمده که نذوراتی بوده است که سربازان آشور میلی به غارت آنها نداشته اند.

از اشیای یافت شده در این سه نیایشگاه می توان به قرص هایی تزئینی که برای تزئین در به کار می رفته اند، مهره هایی از جنس خمیر شیشه، مجسمه های گراز، گاو کوهاندار، لاک پشت، پرندگان و حیوانات کوچک از جنس خمیر شیشه و انگشتری از جنس قلع با روکشی از طلا که در آن دایره ای از آهن قلم زنی شده است، اشاره نمود.

دروازه بزرگ

دروازه بزرگ بزرگترین و عریض ترین دروازه ای است که در دیوار حصارهای اطراف ذیقورات تعبیه شده است و مخصوص تردد شاه و درباریان بلندمرتبه بوده است.

در این دروازه کلون های سنگی مشابهی بسته م ی شده که به وسیله بست های فلزی به در چوبی متصل بوده اند.

دروازه ارابه ها

این دروازه در گوشه جنوبی حصار اول واقع شده است و کف پوشی از سنگ روی سطح دروازه دیده می گردد.

درز این کف پوش سنگی را با با ملات قیر معدنی پر نموده اند. بر روی این سنگ فرش آثاری شبیه به آثار چرخ گاری دیده می گردد و به همین علت این دروازه به نام دروازه ارابه ها مشهور شده است. چهارپایان را برای قربانی کردن در معابد از این دروازه وارد می نموده اند.

دروازه شمال شرقی

این دروازه بزرگترین و مهمترین دروازه تمنوس است که چهار برج دارد. دو برج در خارج و دو برج دیگر در داخل حصار واقع شده است.

تمام کف دروازه با آجرهای شکسته ای که هنوز هم لکه هایی از آنها به جای مانده فرش شده بوده است. دروازه اینشوشیناک و دروازه غربی دو دروازه دیگر حصار اول بوده اند.

بناهای داخل حصار دوم

معابد هیش میتیک و روهوراتیو

این معبد که در نزدیکی دروازه شمال شرقی تمنوس قرار گرفته است وقف دو الهه مذکر به نام های هیش میتیک و روهوراتیو بوده است.

در این معبد 21 آجر کتیبه دار یافت شد که نام این دو خدای باستانی عیلامیان را بر خود داشتند.

دروازه شمال شرقی

در دیوار جنوب غربی قرار گرفته است و به سمت شهر شوش است. چهار برج به این دروازه در روبروی دروازه شمال شرقی حصار اول قرار گرفته است. کف پوشی که سطح این دروازه را پوشانده است، از طرفی به جبهه جنوب شرقی ذیقورات متصل شده و از طرف دیگر تا جبهه شمال غربی و نزدیک معبد گال امتداد دارد. در درون این دروازه و در سمت شرقی آن یک پلکان یافت شده است.

دروازه شوش

این دروازه دروازه تکیه زده بوده اند که گذرگاه باریکی را به وجود می آوردند.

این گذرگاه باریک نشان می دهد که از این دروازه فقط عده معدودی گذر می نموده اند و وارد تمنوس می شده اند. کف این دروازه با خشت شکسته فرش شده و زمین بیرون این دروازه را با سنگریزه فرش نموده اند.

دروازه مسدود شده

در 163 متری زاویه شرقی و 81 متری گذرگاه شاهی قرار گرفته است. این دروازه از نظر معماری و ابعاد، نسبتاً ساده است و به نظر می رسد که تمام این دروازه را مسدود نموده اند.

علت چنین حذفی روشن نیست. از این دروازه گذرگاهی آغاز می گردد که آن را به سه قسمت مرکزی دروازه با دری یک لنگه منتهی می نماید.

گذرگاه شاهی

در دیوار جنوب شرقی دروازه دیگری وجود دارد که به گذرگاه شاهی معروف است. قسمت مرکزی این دروازه با کفسازی زیبایی از آجرهای سالم پوشیده شده بود، که در امتداد طول دیوار جنوب غربی اش سکوئی به عرض 2 آجر وجود دارد.

این دروازه، تنها دروازه ای است که پلکانی خم شده به شکل آرنج در آن وجود داشته و همین پلکان صعود به بالای برج ها و دیوار حصار را آسانتر می نموده است.

برج نورکیپرات

این برج که پیش آمدگی آن بطرف بیرون است، در وسط دیوار جنوب شرقی و درنزدیکی گذرگاه شاهی قرار گرفته است. در ساخت این برج از آجر استفاده شده است.

مجموعه غربی

دیوارهای پیدا شده در این مجموعه از آجر شکسته ساخته شده بودند. ضخامت این دیوارها بسیار کم است.

یک آشپزخانه ابتدایی هم در این مجموعه قرار گرفته است. این بنا برای سکونت کارگران ساخته شده بوده است.

مجموعه شمال غربی

این مجموعه با دیوارهایی از آجر شکسته ساخته شده است. دیوارهایی که سه حیاط و دو اتاق ساخته شده به درازا را محاط می کردند.

در درون این مجموعه محوطه محصوری پیدا شد، که با دو دیواره از خشت خام درست شده بود. در این محوطه گذرگاه عریضی وجود دارد، که به طرف حصار تمنوس می رود. در این گذرگاه آثاری از یک ناودان و دو سکوی خشتی وجود دارد.

مجموعه شرقی

این مجموعه، که در ضلع شرقی حصار اول (تمنوس) واقع شده متشکل از چهار نیایشگاه است.

نمای تمام این نیایشگاه ها رو به گذرگاه شاهی است. این مجموعه به وسیله راهی کفسازی شده که فقط قسمتهای ناچیزی از آن به جای مانده است، به گذرگاه شاهی متصل می گردد.

زاویه شمالی تمنوس

در این بخش 9 مورد کفسازی شده با آجر شکسته از زیر خاک پیدا شد، که همه به موازات همدیگر بودند. طول این کفسازی ها به 30 متر می رسید و عرض هر یک از آنها بطور میانه 50/4 متر بود.

در این منطقه بعلاوه مصالح ساختمانی و اتاق های نیمه تمامی یافت شد که نشان از یک عملیات ساختمانی نیمه تمام بود.

یافته شدن مصالح بنایی و نیز سه نواری که یکی از آنها پر از قیر معدنی و یکی دیگر مملو از گچ بود صحت این فرضیه را تائید کرد. در کنار این مصالح دو حلقه چاه کشف شد که با توجه به آب شور و غیر قابل شرب این چاه ها گمان می رود از آب آنها برای عملیات ساختمانی استفاده می نموده اند.

مجموعه جنوب شرقی

این مجموعه شامل سه حیاط است که در اطراف آنها اتاق هایی ساخته شده است. این اتاق ها بلند و باریکند و سکوهایی نیمکت مانند دارند. ساختمان این بخش نیز به علت هجوم ویرانگر آشوری ها ناتمام مانده است.

بناهای دیگر چغازنبیل

ورودی شاهی

این ورودی مجلل در دیوار حصار خارجی شهر در ضلع جنوب شرقی نزدیک به کاخ شماره 3 باز شده است.

کاخ آرامگاه ها

در ضلع جنوب شرقی چغازنبیل و در نزدیکی حصار سوم، مجموعه بناها یی قرار گرفته است که به آن محوطه شاهی گفته می گردد.

کاخ آرامگاه ها در این محوطه قرار گرفته است. این نام را به علت وجود پنج مقبره زیر زمینی سرداب مانند در این کاخ، بر آن گذاشته اند.

این مقابر آرامگاه پادشاهان و شاهزادگان ایلامی بوده اند. علاوه بر این آثاری از تزئینات شیشه ای و گل میخ های لعابدار در کاخ به دست آمده است.

کاخ شماره 2

این کاخ سه حیاط دارد و با خشت خام ساخته شده است. در این کاخ چندین اتاق و یک حمام نیز وجود دارد.

کاخ شماره 3

این کاخ که در نزدیکی زاویه شرقی حصار بیرونی شهر قرار گرفته است، دو حیاط دارد. حیاط های این کاخ نیز مانند کاخ شماره 2 به وسیله اتاق هایی متصل به هم ولی با امکانات و راحتی بیشتر نسبت به اتاق های کاخ شماره 2 محاط شده است.

نیایشگاه نوسکو

این بنا که در محوطه سکونت شاه قرار گرفته است به شکل (تی) انگلیسی است و نیایشگاه خصوصی شاه و خانواده سلطنتی بوده است.

مخزن

چسبیده به حصار خارجی رو به جبهه شمال غربی ذیقورات، تاسیساتی متشکل از یک مخزن در خارج دیوار و یک حوض واقع در درون حصار وجود دارد و شبکه ارتباطی آنها یک سیستم متشکل از نهرهای کوچک بوده است.

آب ذخیره شده در مخزن به وسیله همین سیستم وارد حوضی کوچک می شده و ساکنان چغازنبیل آب مصرفی خود را از این حوض بیرون می کشیدند. برای اینکه آب به این مخزن برسد کانالی نزدیک به 50 کیلومتر حفر می گردد. این کانال از رود کرخه آغاز می گردد.

چغازنبیل ازجمله بناهای باشتانی کشورمان است که در لیست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

منبع:سیـری در ایـران