آیا روابط عاشقانه را می شود با دارو ترمیم کرد؟ - پسرک کامپیوتری

اینک دیگر مدت هاست که برای درمان طیفی از مسائل روانی، مانند افسردگی و اضطراب، به وفور از دارو هایی استفاده می شود که می توان آن را دارو های تغییر ذهن نامید. از جمله دارو های مهارکنندی باز جذب سروتونین (SSRI ها) که همان طور که از نامشان پیدا ست، بر میزان سروتونین در مغز تأثیر می گذارند.

در این میان، گونه ای شرایط روانی هست که برای آن دارویی تجویز نمی شود و هر گونه دخالت زیستی پزشکی در آن نا روا دانسته می شود. بی تردید می توان گفت بیش از هر شرایط دیگر انسانی، درباری این شرایط صحبت می شود و این شرایط دلیل بخش عمده ای از زیباترین هنر ها و ادبیات و موسیقی است. هر سال در چهارده فوریه این شرایط گرامی داشته می شود یا، به اعتقاد برخی، از آن بهره برداری اقتصادی می شود: عشق.

عشق شاید چیزی سرشار از شگفتی و زیبایی باشد، ولی همه می دانند به هر حال شرایطی است که درمانی ندارد. ولی عشق را نمی توان با پول خرید. برخی عشق را والاترینِ عاطفه ها می دانند و برخی منشأ درد و رنجی بی حساب. اگر از ده نفر بپرسید عشق چیست، بی شک ده پاسخ متفاوت خواهید شنید. در توصیف این احساس میلیون ها کلمه بر زبان جاری شده است، ولی کمتر به فرایند زیست شیمیایی که در پس آن نهفته پرداخته شده است.

دو اخلاق شناس دانشگاه آکسفورد، در کتاب جدیدشان، از این می گویند که این جنبه مغفول عشق به همان اندازه ساختار اجتماعی و روان شناسانه آن اهمیت دارد. شاید این را به شکلی شهودی می دانستیم، زیرا فقدان جذابیت عاطفیِ یک شخص برای خودمان را چنین بیان می کنیم: گروه خونی مان به هم نمی خورد.

با این همه، گرچه بسکمک از ما قبول کرده ایم که دارو هایی که بر مغز تأثیر می گذارند در درمان بیماری های روانی کارایی دارند، ولی اتخاذ همین رویکرد درباره عشق به مذاق کسی خوش نمی آید. عشق را چیزی سالم و طبیعی می دانیم و از همین رو ست که آن را موضوع تقویت زیستی پزشکی نمی دانیم.

ولی این دو اخلاق شناس استدلال می کنند که اینک زمان تغییر نگرشمان دراین باره و بررسی امکان هایی است که پیشرفت های انقلابی در زیست پزشکی و علوم اعصاب فراهم کرده است. اگر روزی بتوانیم فرایند های عصبی شیمیاییِ مربوط به وابستگی عاطفی را به روشی ایمن هدف گرفته و دستکاری کنیم، دلایلی در دست است که نشان می دهد این کار می تواند به افرادی که به راستی نیازمند آن هستند کمک شایانی بکند.

نویسندگان این کتاب پا را از این هم فراتر می گذارند و می گویند همین امروز نیز چنین دارو هایی تا حدودی آزموده شده اند و افراد زیادی در سراسر دنیا آن را استفاده کرده اند و لازم است هر چه زودتر پژوهش هایی کنترل شده روی آن ها صورت گیرد. مشکل این جاست دارو هایی که نویسندگان این کتاب از آن سخن می گویند همگی مواد روان انگیز غیر قانونی هستند، مانند قرص پارتی یا همان اکستازی.

آن دو به مطالعاتی ارجاع می دهند که حاکی از تأثیر مثبت داروها بر بیمارانی است که دچار اختلال اضطرابی پس از سانحه (PTSD) هستند و چنین حدس می زنند که شاید این ماده برای زوج هایی که در رابطه شان به مشکل برخورده اند نیز مفید باشد.

یکیاز آن ها می گوید تحقیق کوچکی انجام شده است که نشان می دهد در زوج هایی که یکی از طرفین به اختلال PTSD دچار بودند، مصرف حساب شده داروها به بهبود رابطه کمک کرده است. به گفته او، گمان می رود دلیل تأثیر مثبت این ماده در مبتلایان به PTSD این باشد که یک دسته مکانیسم های دفاعی را از کار می اندازد. وقتی این مکانیسم های دفاعی از کار می افتند، صحبت از احساسات و درونیات بسیار راحت تر می شود.

همچینن توضیح می دهد: منظور ما این است که آسیب روانی طیف وسیعی را شامل می شود و روابط عاطفی نیز گاهی آسیب رسان هستند. دلیل اصلی از بین رفتن بسکمک از روابط در طول زمان این است که شبه آسیب ها یا آسیب های عاطفی در داخل یا خارج از رابطه روی می دهد. در این حالت، افراد رفته رفته در خودشان می فرایند و دیگر با طرف مقابلشان از احساسات و افکارشان نمی گویند. از طرفی، نوع خاصی از صمیمیت لازمه عشق است، ولی حین صحبت درباره موضوعاتی خاص با طرفمان مکانیسم های دفاعی ما فعال می شود و واکنش های ناخودآگاه ناشی از ترس از خود بروز می دهیم، این مکانیسم ها و واکنش ها دقیقاً همان چیز هایی هستند که این ماده در غلبه به آن ها به ما کمک می کند.

از این گفته پیدا ست که قصد او این نیست که مثلاً در قرار اول از تقویت زیستی پزشکی استفاده شود، زیرا به قول خودش او به لزوم اصالت احساسات و قلابی نبودن آن ها در رابطه باور دارد؛ تمرکز او بر کسانی است که آن مرحله نخست آزمون شیمی را از سر گذرانده اند، ولی عشقشان به مرور زمان به دلیل سختی های روزمره زندگی دستخوش فرسودگی و زوال شده است.

فرض کنید دارویی مصرف کنیم و ناگهان با کسی احساس صمیمیتی بکنیم که تا پیش از دارو آن احساس وجود نداشت. در این حالت، این احتمال وجود دارد که در واقع این حس به تمامی ناشی از دارو باشد و نه برآمده از نوعی هم خوانی و سازگاری تثبیت شده میان ما و طرف مقابلمان.

این دو نویسنده ادعا می کنند که زیربنای زیستی عشق رمانتیک کشف شده و منظره داروی عشق در افق پیداست. برای بار نخست که اصطلاح سندرم ازدواج ناگهانی به کار برده شد، منظور زمانی بود که دو نفر مثلاً با هم آشنا می شوند و پیش خودشان می گویند وای، نیمه گمشده ام را پیدا کردم و می فرایند و ازدواج می کنند. ولی تأثیر دارو که از بین می رود و همدیگر را بیشتر می شناسند، در می یابند که چنان هم با یکدیگر سازگار نیستند.

این دو نویسنده صحبت از قانونی شدن این ماده نمی کنند. آن ها به خطرات احتاقتصادی آن اذعان می کنند، به خصوص اگر در موقعیتی نادرست و بدون حمایت های لازم مصرف شود، و چنین استدلال می کنند که دسترسی به این ماده باید صرفاً برای مقاصد درمانی و تحت نظر متخصصان باشد.

با نگاهی بدبینانه، می توان گفت که در این صورت دیگر از عشق چه می ماند؟ ولی نکته مهم تر این است که چطور بتوانیم دو نوع رابطه را از هم تشخیص دهیم: یکی رابطه ای که حفظ آن ارزش دارد و باید آن را تقویت کرد، دوم رابطه ای که از اساس ناکارآمد است و این خطر وجود دارد که این نشئگی موقت آن ناکارآمدی اساسی را پنهان کند.

آن ها بسیار مراقب هستند که عشق را چندان هم هنجارگذارانه تعریف نکنند تا با تعریف هر عاشق از عشق همخوانی داشته باشد.

در این کتاب، شاهد ادعا های جسورانه ای هستیم که به نظر می رسد بیش از اینکه برآمده از واقعیت های مستحکم علمی باشند، بیشتر مقاصد تبلیغاتی دارند. برای نمونه، ادعا می کند که زیربنای زیستی عشق رمانتیک کشف شده است و منظره داروی عشق در افق پیداست. اگر هم نگوییم جامعه علمی هنوز در این مورد سردرگم است، حداقل می توان گفت هنوز بحث های زیادی درباره آن اجزای زیربناییِ زیستی در جریان است. نویسندگانِ کتاب اخلاق شناس هستند، پس جای تعجب نیست که اوج کتاب وقتی است که به موارد اخلاقی و اجتماعی و کاربردیِ مربوط به پیشرفت علمی می پردازد، نه صرفاً جزئیات خود آن پیشرفت علمی.

اگر روزی آن به اصطلاح زیربنای زیستی واقعاً آشکار شود و بتوانیم رفتار و عواطف را با دارو ها تنظیم کنیم، پس آیا در آن شرایط، ما انسان ها کمتر از گذشته خودمختار خواهیم بود و در عوض بیشتر شبیه دستگاه هایی برنامه پذیر خواهیم شد؟ نظر شما چیست؟

منبع: Guardian