آثار یوجینو باربا به تابلوهای کوبیسم شباهت دارد - پسرک کامپیوتری

وی اضافه کرد: در هر کدام از کتاب های مجموعه تتاتر به مثابه زندگی علاوه بر متن نمایش ها تا حدودی درباره فرایند نمایش ها هم صحبت می شود و شامل یاداشت های شخصی بازیگران و کارگردان ها درباره چگونگی شکل گیری نمایش ها است که هرکدام از زاویه دید خود به آن اثر پرداخته اند. این نمایشنامه ها و مطالبی که در این کتاب ها منتشر شده است محصول کار آزمایشگاهی و کارگاهی است که توسط یوجینو باربا و گروه اودین تئاتر اجرا شده و به اجرا رسیده است.

محسن تمدنی نژاد

این مترجم درباره دلیل ترجمه مجموعه تتاتر به مثابه زندگی خاطرنشان کرد: از اواخر دهه هشتاد که موضوع خاتمه نامه ام درباره تئاتر یوجینو باربا بود پژوهش های خود را در زمینه تئاتر آزمایشگاهی و گروه اودین تئاتر شروع کردم. در تمام این سال ها نیز با این گروه تئاتری در تماس بودم و از آن ها آثاری را ترجمه کردم؛ این مجموعه نیز به همین دلیل است و برای اولین بار به فارسی ترجمه شده که با هماهنگی این گروه اجرا شده است.

تمدنی نژاد درباره یوجینو باربا گفت: باربا کارگردان تئاتر، مولف، پژوهشگر ایتالیایی است که در دهه 1960 در رشته کارگردانی تئاتر مشغول به تحصیل شد و پس از ترک دانشگاه به مدت سه سال در لهستان با یرژی گروتفسکی همکاری کرد؛ او سال 1964 با همراهی گروهی از جوانان، گروه اودین تئاترت را در نروژ تشکیل داد که از همان سال شروع به کار کردند. یوجینو باربا طی 55 سال کار با این گروه و آنسامبل بینافرهنگی تئاتروم موندی 79 اجرای تئاتری خلق کرده است که آخرین اجرای آن ها نمایش درخت بود که در ایران نیز اجرا شد. تفاوت باربا با دیگر کارگردانان و حتی گروتفسکی در نحوه دراماتورژی آثار است.

این مترجم درباره گروه اودین تئاترت و اهمیت آن اظهار کرد: اودین تئاترت جزو معدود گروه هایی است که تعدادی افراد ثابت را در طی همه این سال ها کنار یکدیگر نگه داشته و بازیگران این گروه با کسی به غیر از باربا همکاری نکردند؛ حال برخی به آن ها اضافه کرده و عده ای نیز کاسته شدند، باقی افراد همچنان ثابت مانده اند و تنها مرگ آن ها را از گروه جدا کرد. سال 2010 نیز آخرین دوره ای بود که بازیگرانی را به گروه اضافه کردند.

وی با اشاره به این که باربا تئاتر را به سه گروه تئاتر اول، دوم و سوم تقسیم بندی کرده است خاطرنشان کرد: اهمیت این گروه در تاریخ تئاتر به دلیل نوع فعالیت شان است که در دهه هفتاد به تئاتر سوم موسوم بود. افراد این نوع تئاتر در حاشیه فعالیت می کردند و درواقع شغل شان چیز دیگری بود اما عملا افرادی حرفه ای در این حوزه بودند. منظور از تئاتر سوم تئاتری آزمایشگاهی و تجربی بوده که همانند تئاتر تجاری نیست و پولسازی نمی کند. این گروه نوادگان زیادی دارد و به ویژه در آمریکای جنوبی گروه های بسیاری به سبک اودین تئاتر کار می کنند و رابطه تنگاتنگی با این گروه دارند.

او همچنین گفت: منظور باربا از تئاتر اول، تئاتر تجاری است که از حمایت دولتی برخوردار بوده و مردم نیز آن را تماشا می کنند. تئاتر دوم نیز تئاتر آوانگاردی است که کارگردان همه کاره است، حرف اصلی را می زند و بازیگر چندان نقشی در فرایند شکل گیری نمایش ندارد. تئاتر سوم اصطلاحی است که در دهه هفتاد رایج شد و نیز ایده ای کمونیستی دارد و به گونه ای چپ است و باربا نیز چپ محسوب می شود. در این نوع تئاتر در خلق اثر مشارکت جمعی صورت می گیرد و همه تیم نمایش در خلق اثر دخیل هستند.

مترجم کتاب یوجینو باربا و تئاتر اودین در پاسخ به این سوال که آیا سبک گروه اودین تئاتر آزمایشگاهی است گفت: بله. از اجرای دوم به بعد دیگر فعالیت این گروه با تکیه بر نمایشنامه و متنی از پیش نوشته شده نبود؛ بلکه از یک ایده شروع می شد و ممکن بود این ایده از جمله ای در روزنامه یا شعاری بر دیوار نشات گرفته باشد. به عنوان مثال مانیفست حزب کمونیست ایده یکی از اجراهای اودین تئاتر در دهه 80 بود.

تمدنی نژاد در پاسخ به این سوال که آیا در طول تمرین متن نمایش شکل می گیرد اظهار کرد: بله دقیقا. ولی خالق متنی که در فرایند تمرین ها شکل می گیرد تنها کارگردان نیست؛ بلکه بازیگران نیز در شکل گیری متن سهیم هستند. یعنی کارگردان با یک ایده شروع می کند، بازیگران نیز بر اساس تم هایی که کارگردان به آن ها می دهد شروع به بداهه سازی می کنند و از تثبیت این بداهه سازی های بدنی مجموعه ای ارائه می شود که به آن پارتیتور می گویند؛ پس از آن بر روی این پارتیتور بدنی پارتیتور کلامی نیز قرار می گیرد که حال می تواند آواز یا دیالوگ هایی باشد که بازیگر یا کارگردان در طول کار خلق کردند.

او همچنین گفت: باربا دراماتورژی را به سه بخش دراماتورژی بازیگر، کارگردان و تماشاگر تقسیم کرده است. بداهه سازی های بازیگر همان دراماتورژی بازیگر است؛ یعنی مجموع یکسری بداهه سازی هایی که توسط بازیگر از تداعی هایی شخصی اش خلق می شود. حال کسی از بیرون باید این ها را کنار یکدیگر قرار دهد و روایتی برای آن ها بسازد و آن دراماتورژ کارگردان است که در این گروه باربا این کار را انجام می دهد.

وی در ادامه اضافه کرد: از طرفی هنگامی که نمایش اجرا می شود تنها یک روایت روی صحنه وجود ندارد بلکه در هر گوشه از صحنه اجراهای باربا روایتی درحال اجرا شدن است که بیشتر شبیه به تابلوهای کوبیسم است. و این تماشاچی است که انتخاب می کند کدام اکت از کدام بازیگر را ببیند و برداشت شخصی از اجرای هر بازیگر را باربا دراماتورژی بازیگر معرفی می کند و به قول باربا شاید چنین چیزی در واقعیت معنا پیدا نکند.

تمدنی نژاد در پاسخ به این سوال که آیا نمایشنامه های موجود در این کتاب قابلیت اجرایی شدن در ایران را دارد گفت: بعید می دانم. به نظر من اهمیت مطالب موجود در این کتاب ها بیشتر به دلیل آموزشی بودن آن ها است. نمایشنامه های موجود در مجموعه تتاتر به مثابه زندگی محصول و امضای گروه اودین تئاتر است و فقط بازیگر این گروه می تواند نقش های این نمایشنامه ها را بازی کند. شاید بتوان از یک جمله موجود در این مجموعه ایده گرفت.

مجموعه تتاتر به مثابه زندگی در قطع پالتویی و با تعداد صفحات بین 72 تا 140 صفحه و با قیمت های 10000 تا 22000 تومان در نشر لگا چاپ و روانه بازار نشر شده اند.