مسائل زیست محیطی بلای جان دماوند - پسرک کامپیوتری

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایرنا، دماوند کوه نام آشنای ایران و اساطیری فرهنگ هزاران ساله ماست که میراثی شکوهمند برای همه ما محسوب می گردد، اما این میراث طبیعی و گرانقدر که روزی ملقب به دیو سپید پای در بند شد، حالا به دلیل معضلات زیست محیطی روزگار سختی می گذراند.

دماوند مرتفع ترین قله ایران در شرق البرز مرکزی نهاده شده است که در سال 1381 با مصوبه شورای عالی محیط زیست، به عنوان اثر طبیعی ملی به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوست، اما امروزه با مسائل و چالش های زیست محیطی زیادی روبرو شده که دوست داران این عرصه معتقدند با درج روز ملی دماوند در تقویم رسمی کشور توجه بیش تری معطوف این پدیده منحصر به فرد طبیعی می گردد و البته تا به امروز اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.

دماوند همان دیو سفید پای در بند همیشه در ادبیات ایران زمین به عنوان نمادی از پایداری، استواری، شکوه، عظمت و زیبایی بوده است. در شاهنامه فردوسی در جنگ میان ایران و توران، برای معین مرز بین دو سرزمین، آرش کمانگیر از بالای کوه دماوند تیری از کمان خود پرتاب می نماید که تا نیمروز در آسمان پیش رفته و با فرودآمدن پای یک درخت گردوی تناور در کنار رود جیحون، این مرز تعیین شده و جنگ خاتمه می یابد، اما اکنون این قله سرافرازی به کجا رسیده، این قله که در کتاب های تاریخی نیز گاهی با قهرمانان افسانه های تاریخی ایران در هم آمیخته است، در چند سال اخیر با مسائل زیست محیطی زیادی دست وپنجه نرم می نماید.

جاده کشی، تردد زیاد گردشگران، برداشت بی رویه از معادن، چرای بی رویه دام در مراتع اطراف دامنه های قله و دشت لار، تخریب دشت های شقایق توسط گردشگران، صدمه زدن به دامنه های کوه و دشت ها و مراتع اطراف به بهانه ساخت و ساز خانه، ویلا و هتل، صعودهای کوهنوردی بیش از حد ظرفیت، عدم رعایت نکات زیست محیطی از قبیل ریختن زباله های غیرقابل تجزیه در ارتفاعاتی که امکان جمع آوری و پاک سازی آن توسط افراد غیرحرفه ای تقریباً غیرممکن است، نبود سرویس های بهداشتی در طول جهت، شکار مجاز و غیرمجاز، وجود تعداد زیادی سگ های گله که باعث شده اند حیات وحش به مناطق بالای کوه پناه ببرند و به علت بی غذایی و نبود آب تلف شوند و نیز تخریب آثار باستانی در این منطقه از جمله عوامل تهدید دماوند به شمار می آیند که نفس این کوه باعظمت را به شماره درآورده اند؛ تهدیداتی که اگر چاره ای برای برطرف آن ها اندیشیده نگردد، می توانند این میراث طبیعی را با خطر جدی روبرو نمایند.

کوه ها در حالی که جزو مظلوم ترین اکوسیستم های طبیعی محسوب می شوند، مجموعه ای از زیباترین جلوه های طبیعی را در خود جای داده اند. پستی و بلندی، ارتفاع، دره، آبشار، گل و گیاه از مناظری است که در مجموع، کوه ها را به موزه های منحصربه فرد طبیعی تبدیل نموده اند؛ آرامش محیط و دوری از جنجال و شلوغی شهرها از دلایلی هستند که هر ساله میلیون ها انسان را به کوه ها می کشاند؛ بوته ها، گل ها، گیاهان، درختان و درختچه ها فرش سبز کوهستان را تشکیل می دهند که لایه محافظ خاک در مناطق کوهستانی هستند و در صورت تخریب این لایه محافظ، خاک در شیب های کوهستانی در معرض فرسایش شدید آبی و خاکی قرار می گیرد که دماوند نیز از این قاعده مستثنی نیست.

در چند دهه اخیر به علت بروز بعضی مسائل زیست محیطی، دولت با بعضی سرمایه گذاری ها کوشیده است با تمهیداتی مانند در نظرگرفتن ردیف های بودجه برای برطرف این مسائل اقدام کند. در این میان، سازمان های مردم نهاد زیست محیطی نیز برای برطرف این مسائل فعالیت هایی انجام داده اند، بعضی مردم محلی و بومی هم که محل سکونت آن ها در معرض صدمات زیست محیطی نهاده شده است به حفاظت از محیط زیست مناطق خود پرداخته اند، اما به علت بعضی از مسائل، دولت و سازمان های مردم نهاد نتوانسته اند آن گونه که باید کار مشترکی در این زمینه انجام دهند؛ این در حالی است که در موارد معدودی که دولت و سازمان های مردم نهاد زیست محیطی و مردم برای برطرف مسائل زیست محیطی در کنار هم و با برنامه ریزی صحیح برای برطرف مسئله ای اقدام نموده اند، دستاوردهای خوبی از این فعالیت ها به دست آمده است.

دماوند با ارتفاع پنج هزار و 610 متر، مرتفع ترین قله ایران در شرق البرز مرکزی (استان مازندران) و جنوب دریای خزر نهاده شده است؛ این قله در 69 کیلومتری شمال شرقی تهران، 62 کیلومتری جنوب غرب آمل و 26 کیلومتری شمال غربی شهر دماوند واقع شده و از تهران قابل مشاهده است؛ این قله با مساحتی بیش از دو هزار و 950 هکتار با مصوبه شماره 221 مورخ 21 خرداد 1381 شورای عالی محیط زیست به عنوان اثر طبیعی ملی به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است.

• ضرورت تشکیل یک کارگروه برای حفاظت از دماوند

حسین عبیری گلپایگانی، فعال محیط زیست در این زمینه به ایرنا گفت: با توجه به تجربه بیش از سه دهه فعالیت زیست محیطی در بین فعالان محیط زیست به ویژه در بخش کوهستان، اکنون می طلبد تشکل های مردمی، نهادهای دولتی و مردم بومی منطقه با تشکیل کارگروه ویژه به حفاظت و صیانت از کوه دماوند بپردازند.

وی اضافه نمود: سال جاری فعالان محیط زیست و دوست داران کوه دماوند شانزدهمین سال است که روز ملی دماوند را برگزار می نمایند (البته با توجه به شرایط کرونا سال جاری قرار است این مراسم مجازی برگزار گردد)؛ در این مدت به تجربه های خوبی در دفاع از محیط زیست دماوند دست یافته اند، همچنین بیش از 15 سال است که برای نگهبانی از دشت شقایق، فعالان محیط زیست تهرانی و مازندرانی برای چندین هفته به دامنه های قله دماوند می فرایند، با این حال هنوز فعالان محیط زیست نتوانسته اند آن طور که باید، باعث برانگیخته شدن حساسیت افراد محلی و بومی نسبت به عوارض نابودی مناطق طبیعی اطراف زندگی خود شوند. از این رو حضور مردم بومی منطقه در برنامه های دفاع از محیط زیست قله دماوند باید جدی گرفته گردد.

وی ادامه داد: نکته ای که وجود دارد، این که به نظر می رسد مسائل کوه دماوند برای نهادهای دولتی از قبیل سازمان های حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی حتی در اولویت های عادی نیز قرار ندارد؛ زیرا با آن که سازمان محیط زیست چند سال پیش بالای ارتفاع چهار هزار متر را به عنوان یک اثر طبیعی ثبت نموده، اما تا به امروز هیچ فعالیت حفاظتی برای این بخش انجام نداده است. همچنین از سال 1387 کوه دماوند به عنوان نخستین اثر طبیعی و تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت ملی شده، اما این سازمان نیز تا به امروز آن طور که باید برنامه حفاظتی برای کوه دماوند و دامنه های آن انجام نداده است.

• حفاظت از محیط زیست به فرهنگ تبدیل گردد

عبیری اظهار کرد: اگر بخواهیم برای برطرف مسائل کوه دماوند اقدامی جدی انجام دهیم، چاره ای نداریم جز این که نهادهای دولتی، سازمان های مردم نهاد و افراد بومی به یاری هم بیایند و با هم اندیشی برای برطرف این مسائل اقدام نمایند، لذا پیشنهاد می گردد کارگروهی با حضور نیروهای مردمی و تشکل های مختلف علاقه مند به حفظ دماوند، نهادهای دولتی ذی ربط از قبیل سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل ها و مراتع و سازمان میراث فرهنگی تشکیل گردد.

وی ادامه داد: این کارگروه که تمام ذی نفعان کوه دماوند در آن حضور دارند، می تواند دستورالعملی تهیه کند که از سوی همه لازم الاجرا باشد. در این کارگروه، نهادهای دولتی با تهیه امکانات مادی، لوازم سخت افزاری و انجام کارهای کارشناسی برای شناسایی مسائل منطقه یاری و سازمان های مردم نهاد نیز به عنوان خط ارتباطی بین دولت و مردم بومی منطقه به آموزش و فرهنگ سازی در میان مردم اقدام نمایند. در این کارگروه می توان از نیروی های مردمی و بومی منطقه برای حفاظت از دماوند یاری گرفت. وقتی حفاظت از محیط زیست برای مردم منطقه به فرهنگ تبدیل گردد، دیگر تخریب و تجاوز به محیط زیست بی مفهوم می گردد و به حداقل ممکن می رسد.

این فعال محیط زیست گفت: با توجه به اهمیت قله دماوند به ویژه بخش زیست محیطی آن، نخستین برنامه روز ملی دماوند که با همکاری هیئت کوهنوردی استان تهران، فعالان محیط زیست کوهستان، گروه های کوهنوردی و جامعه مطبوعاتی کشور از دوم تا چهارم مرداد سال 1383 برگزار گردید، با صعود صدها کوهنورد برای پاک سازی نمادین قله از زباله همراه بود؛ در سال 1384 با توجه به تجربه نخستین سال برگزاری روز ملی دماوند (سال1383) این برنامه در دو بخش برگزار گردید؛ بخش نخست برنامه صعود کوهنوردان به قله دماوند برای پاک سازی بود و بخش دوم به برگزاری یک همایش اختصاص داشت. در این همایش که در شهرستان رینه برگزار گردید، شماری از فعالان محیط زیست استان تهران، بعضی افراد بومی و همچنین اساتید تاریخ شناس و نویسنده کتاب های کوهنوردی حضور داشتند. حین برگزاری همایش، پیشنهادی از طرف انجمن کوهنوردان ایران در ارتباط با نام گذاری 13تیر که مصادف با شروع جشن تیرگان و روز صعود افسانه ای آرش کمانگیر به قله دماوند است، به عنوان روز ملی دماوند مطرح شد که مورد موافقت گروه های حاضر در همایش نهاده شد.

وی اضافه نمود: در سال 1385 با تشکیل ستاد روز ملی دماوند در تهران و دعوت از گروه های کوهنوردی و فعالان محیط زیست هشت استان، برنامه در دو بخش پاک سازی قله و برگزاری همایش در تالار ارشاد شهرستان رینه با گرامیداشت یاد جان باختگان قله دماوند برگزار گردید؛ در این سال بر اساس درخواست های کتبی از میراث فرهنگی، ثبت قله دماوند به عنوان نخستین اثر طبیعی تاریخ ایران مطرح شد. همچنین از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواسته شد که 13 تیر را به عنوان روز ملی دماوند در تقویم کشوری ثبت کند.

عبیری ادامه داد: در 28 تیر سال1387 با حضور معاون رئیس جمهوری و ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی، استاندار مازندران و بعضی مسئولین کشوری و استانی در پناهگاه فدراسیون در پلور، از لوح یادبود ثبت ملی قله دماوند و دامنه های آن به عنوان نخستین اثر طبیعی و تاریخ ایران پرده برداری و روز 13تیر نیز به عنوان روز ملی دماوند نام گذاری شد. در عین حال، انتظار می رود مسئولین، حفاظت از دماوند، این نماد ملی را به طور جدی در دستور کار قرار دهند تا بیش از این دستخوش تخریب های آگاهانه و ناآگاهانه نگردد.